Jaarverslag van Stichting Histos over het jaar 2011
De eerste helft van het jaar was een groot succes en vertoonde een opgaande lijn, maar de tweede helft bracht vele dieptepunten met ook wel enkele hoogtepunten en nieuwe perspectieven.
Tot de successen van het eerste halve jaar horen zonder meer de lezing ‘De emotionele en cognitieve ontwikkeling tussen twee en vier jaar’ aan het Nederlands Jeugdinstituut (NJi) te Utrecht (13 deelnemers), de lezing ‘Leren: een gave voor het kind, een opgave voor ons’ voor Davis-Leerstrategieën (DLS) te Utrecht (ongeveer 60 deelnemers), de lezing ‘Ontwikkelkracht van kinderen’ voor Opeduca te Kerkrade (ongeveer 50 toehoorders) en de meesterklassen ‘De psychologische ontwikkeling 3-8 jaar’ voor het Nederlands Team Onderwijs (NTO) te Amersfoort, Amsterdam, Arnhem en Eindhoven (samen: 73 basisschoolleerkrachten). Verder zijn er de petities Red het basisonderwijs die op 24 januari startte en waar Ewald Vervaet bij was betrokken als lid van het Comité van Aanbeveling, en Gedachtewisseling over ontwikkelingsfasen die op 6 mei van start is gegaan. De tweede petitie is een initiatief van ex-kleuterleerkracht Rina van de Kerkhof, Petra Pouw van DLS en Ewald Vervaet.
Vooral de meesterklassen voor het NTO waren belangrijk. Ze hadden met de lezing ‘Leren: een gave…’ voor DLS gemeen dat het publiek vrijwel geheel uit basisschoolleerkrachten bestond en dat dezen ruim uiting gaven zowel aan hun herkenning (‘Aha, dus daarom hebben mijn lessen in letter- en cijferkennis aan kleuters geen effect; anders dan de inspectie en/of de directie en/of het schoolbestuur me wil(len) doen geloven ligt het dus niet aan mijn slechte manier van lesgeven’) als aan hun gevoelens van wanhoop (‘Langs die lijnen zou ik les willen geven, maar dat kan vanwege het officiële beleid helaas niet – en het wordt de komende tijd alleen nog maar erger’). Een verschil tussen NTO en DLS is dat het NTO zich breder opstelt dan DLS: ‘leren leren’ als kernthema versus therapeutische/remediërende benadering van de Amerikaan Ron Davis. Het NTO had en heeft dan ook een veel betere toegang tot basisscholen dan DLS. Maar terwijl DLS in de richting van Ewald Vervaets fasen is geëvolueerd (onder meer via Feuersteins synthese tussen Piaget en Vygotski), is het NTO met het Cito in zee gegaan omdat het meende dat het dan bijna alle basisscholen zou kunnen bereiken en dus een ‘grote slag’ zou kunnen maken. Het Cito had het NTO in mei 2011 aangeboden samen onderzoek te gaan doen en het NTO had de tip van het Cito om de jaarlijkse NTO-studiedag in oktober in 2011 aan iets met computers te wijden overgenomen. Het NTO had me uitgenodigd aan het Cito-NTO-onderzoek mee te doen, maar toen ik vernam – wat ik al vreesde – dat het vragenlijstonderzoek zou worden, heb ik met redenen omkleed uitgelegd dat ik daar niet aan zou meedoen en heb ik het NTO aangeraden dat deel van het contact met het Cito niet aan te gaan: tegen positivisme; vóór fasen; vrees dat het NTO zijn kernpunt ‘leren leren’ spoedig bezoedeld zou hebben en over enkele jaren helemaal kwijt. Het NTO was erg teleurgesteld over mijn standpunt en begreep het in wezen niet. Ook heb ik voorspeld dat die studiedag weinig publiek zou trekken omdat het thema ‘computers’ hun vertrouwde publiek, dat ‘leren leren’ gewend is, zou afstoten en geen nieuw publiek zou aantrekken. Dat is uitgekomen: de belangstelling was zo laag dat de studiedag is afgelast – in 2010 waren er 180 toehoorders.
Rond diezelfde tijd werd ook bekend dat Ezeltje Prik zou worden opgeheven omdat het met een blad voor ouders met een of meer kinderen in de basisonderwijs zou fuseren.
De petitie Gedachtewisseling over ontwikkelingsfasen is voortgekomen uit het voorstel van het gehoor van Ewald Vervaets lezing ‘Leren: een gave…’ om de Onderwijsraad een brief te schrijven. De start was op 6 mei. Tussen 16 en 31 mei zijn door Ewald Vervaet alle basisscholen aangeschreven, voorzover ze op internet te vinden waren – in totaal 7.279 e-adressen en contactformulieren. Op 8 september is de petitie gesloten met 2.419 bevestigde ondertekeningen. De 689 onbevestigde ondertekeningen telden uiteindelijk niet mee. Het aantal 2.419 is heel mooi daar er schooldirecties en –besturen zijn die zich weinig gelegen laten aan de onderbouw en de e-brief over de petitie zeker niet aan de kleuterleerkrachten zullen hebben doorgezonden. De petitie zou oorspronkelijk aan de Onderwijsraad worden aangeboden. Op 15 juli zijn Ewald Vervaet, Rina en Petra bij de Onderwijsraad geweest. Hoewel zij tevoren duidelijk hadden gemaakt dat ze die bijeenkomst wilden gebruiken om de openbare gedachtewisseling, waarom verzocht werd in de petitie, voor te bereiden, werd pas ter plekke meegedeeld dat de Onderwijsraad aan zo’n gedachtewisseling niet zou deelnemen en de petitie niet eens in ontvangst wilde nemen. Daarop hebben ze de Kamercommissie Onderwijs, Cultuur en Wetenschap verzocht of ze de petitie in ontvangst zou willen nemen. Deze reageerde positief en op 27 september is de petitie, de lijst van 2.419 ondertekenaars en Ewald Vervaets artikel ‘Fasen: achterhaald of actueel?’, dat inmiddels in de Struktuur en genese van 2011 was verschenen, aan zes leden van de Commissie aangeboden. Op uitnodiging van Ewald Vervaet, Rina en Petra waren er ook vijf fractiemedewerkers die basisonderwijs in hun portefeuille hebben.
Het belang van de petitie voor Histos is drieledig: a. Voor de tweede keer zijn zoveel mogelijk kleuterleerkrachten in contact gekomen met Ewald Vervaets werk – de eerste keer was voor de studiemiddag van 23 april 2010. b. De contacten met de politiek, vooral met de fractiemedewerkers met basisonderwijs in de portefeuille, zijn verstevigd. c. De samenwerking met DLS is verdiept en DLS’ers zijn massaal meer en beter geïnformeerd over Piagets en Ewald Vervaets fasische benadering en werken van binnenuit aan een synthese Davis-Piaget-Ewald Vervaet.
Eind juli is Ewald Vervaet benaderd door Gäby van der Linde van de SLO in Enschede. Zij moet gestalte gaan geven aan een experiment vanuit het Ministerie OCW: Project ‘Jonge kind’. Vanaf september 2012 kunnen 30 basisscholen een groep draaien met kinderen tussen 2,5 en 6, 5 jaar, en wel uitdrukkelijk vanuit de aanname dat kinderen een fasische ontwikkeling doormaken. Het is de bedoeling dat de leerkrachten vanuit de fasen bij elk kind afzonderlijk aansluiten. In september 2011 zijn de voorbereidingen daartoe begonnen. In dat licht is er op 1 augustus een gesprek geweest tussen Gäby en Ewald Vervaet en heeft Ewald Vervaet op 9 november de lezing ‘De psychologische ontwikkeling tussen 2,5 en 6,5 jaar’ voor de directeuren en de aangezochte leerkrachten van die 30 basisscholen. Die leerkrachten zijn overigens allen afgestudeerd aan een Pabo (HBO) en niet aan een afdeling Kinderopvang van een ROC (MBO) voor kinderdagverblijf- en peuterspeelzaalleid(st)ers. De aanwezigen op de lezing waren heel enthousiast. Ze lieten dezelfde geluiden van herkenning en wanhoop horen als bij NTO en DLS te horen waren; zie boven.
Op 5 augustus is het ROC-leerboek Kijk op de kinderwereld van Kjille Soeting en Ewald Vervaet verschenen. Het lag in de bedoeling dat het begin mei uit zou komen, maar door omstandigheden is dat vertraagd zodat het feitelijk te laat was om meegenomen te worden door de ROC’s bij het vaststellen in april-juni van de leerstof voor het studiejaar 2011-2012.
In het kader van de petitie Gedachtewisseling… vatte Ewald Vervaet het plan de vraag naar de status van het fasebegrip in de psychologie uit te zoeken. Daartoe schortte hij zijn boek over de geschiedenis van het kleuteronderwijs vanaf 1800, waar hij al voorwerk voor aan het verrichten was, op. Na een vanzelfsprekende status van dat begrip in de jaren ’50 is er vanaf de jaren ’60 vanuit de positivisten in toenemende mate kritiek op de onderzoeksmethode van de fase-mensen. Vooral Piagets werk, waarin het fasebegrip immers al vanaf 1919 meer dan in alle andere fasische benaderingen bij elkaar stelselmatig wordt onderzocht, wordt hierbij onder vuur genomen: geen gebruik van de methodes van de inferentiële statistiek, geen opzet met experimentele-controlegroep, geen trainingen vanuit de S-R-psychologie, enzovoort. Dit onderzoek mondde uit in het artikel ‘Fasen: achterhaald of actueel?’ dat begin september klaar was. Het kon daarom op 27 september bij de petitie worden overhandigd aan de Tweede Kamer en in het Histosjaarboek van november 2011 verschijnen. Vanwege de vele epistemologische en methodologische kanten (en allerminst empirische en inhoudelijke kanten) die er aan de geschiedenis van het fasebegrip vanaf de jaren ’50 zitten, rijpte bij Ewald Vervaet het plan om zijn artikel uit te werken en te verdiepen in een proefschrift. De eerste contacten hierover werden op 22 augustus gelegd. Ze mondden uit in een eerste e-correspondentie met de wetenschapsfilosoof prof.dr. Paul Ziche van de Universiteit Utrecht. Op 6 september had hij ‘Fasen…’ gelezen en laten weten in beginsel de promotor te kunnen en te willen zijn. Een gesprek op 20 september volgde: de verklarende status van het fasebegrip en de verschillende optieken op verklaren zouden het onderwerp van het proefschrift worden, en wel vanuit epistemologische (dus aan de wetenschapsgeschiedenis gekoppelde) optiek en niet vanuit de wetenschapsfilosofie die nu eenmaal vrijwel geheel los staat van de wetenschapsgeschiedenis – vooral die koppeling aan de wetenschapsgeschiedenis zei Ziche veelbelovend en belangrijk te vinden. Ziche wachtte echter erg lang met zijn reactie op Ewald Vervaets opzet van 1,5 A4’tje. Toen die op 11 november kwam bleek Ziche toch geheel op wetenschapsfilosofisch spoor te zitten. Op 14 november heeft Ewald Vervaet zijn positie nog eens geschetst, maar daar heeft Ziche niet meer op gereageerd.
Wat het onderzoek betreft zijn er vier ontwikkelingen geweest in 2011. In de eerste plaats is er het onderzoek in verband met het fasebegrip; zie boven. In de tweede plaats is er het onderzoek waar Ewald Vervaet meteen na zijn gesprek met Ziche op 20 september mee was begonnen, namelijk naar Hempels optiek op verklaren – het artikel daarover is bijna klaar, heet ‘Verklaren: deductief-nomologisch of abductief-structureel?’, verschijnt in S&G van 2012 en is een voorstudie voor hoofdstuk 2 van een eventueel ooit nog te verschijnen proefschrift. In de derde plaats is er eind december een begin gemaakt naar de geschiedenis van het ontdekken en classificeren van zwanen – in verband met Talibs boek The black swan waarin het begrip ‘zwarte zwaan’ dicht bij Ewald Vervaets begrip ‘verrassing’ ligt en dat in S&G besproken zal worden. In de vierde plaats heeft Ewald Vervaet op 12 september een begin gemaakt met zijn onderzoek naar het meest geschikte aanvangsmoment voor het lees- en schrijfonderzoek, met het oog op het voorkomen van dyslexie.
Dat vierde onderzoek draait om de leesproef. Als Noortje NOORTJE, PAPA en MAMA kan schrijven leest ze een nieuw klankzuiver woord als JAN op het nivo van fase 13 als ‘J, a, n’ en op het nivo van fase 14 als ‘J, a, n; jan’. Pas als een kind dat laatste doet én letters en cijfers (de kern van de schrijfproef) niet meer spiegelt en binnen woorden geen letters meer verwisselt, is het volgens de theorie van Naar school toe aan stelselmatige lees- en schrijfles. Uit de literatuur is bekend dat een kind met één dyslectische ouder 50% heeft om ook dyslectisch te worden, indien het rond dezelfde kalenderleeftijd met lees- en schrijfles begint. Daarom wil Ewald Vervaet de komende jaren vanaf fase 13 ten minste 20 kinderen kunnen volgen, die als kleuter geen lees-, schrijf-, letterkennis- en cijferkennisles krijgen en die ten minste één dyslectische ouder hebben. Met de Parcivalschool in Amstelveen en met zeven ouders van in aanmerking komende kinderen in klas 1 (het is een Vrije School – groep 3 heet daar nog klas 1) is afgesproken dat elk van die zeven kinderen pas lees- en schrijfles krijgt als Ewald Vervaet, die hen elke maand de leesproef, de schrijfproef en nog enkele andere proeven bij hen afneemt, heeft vastgesteld dat het op het nivo van fase 14 leest en schrijft. Hij voorspelt dat ze alle 20 dyslexievrij zullen blijven, terwijl de verwachting is dat er 10 dyslectisch zouden worden bij het gebruikelijke aanvangsmoment.
Op 17 november ontving Ewald Vervaet van Kosmos een brief waarin hem werd geschreven dat Naar school uit het Kosmosfonds zou worden verwijderd. Tot 31 december kon hij de resterende exemplaren voor € 2,- per stuk opkopen. De volgende dag bleek dat Groeienderwijs al zonder hem daarin te betrekken (wat contractueel wel noodzakelijk is) in mei is verramsjt. Omdat het kritische punt de opslag in het Centraal Boekhuis (CB) was, stelde Ewald Vervaet voor dat Naar school bij Kosmos zou blijven, dat 50-100 exemplaren in het CB zouden blijven, dat hij de rest zelf zou opslaan en ervoor zou zorgen dat er steeds genoeg exemplaren in het CB zouden blijven. Hierop besloot Kosmos Naar school in het fonds te houden en verdere afspraken op 9 januari 2012 te maken. Op 19 december kreeg Ewald Vervaet bericht dat door een interne fout alle exemplaren van Naar school waren vernietigd. Hierop heeft Ewald Vervaet spoedig een ‘boek op bestelling’- uitgeverij benaderd, namelijk Elmar. Die gaf onmiddellijk te kennen Ewald Vervaets boeken uit te willen brengen.
In december kreeg Ewald Vervaet het verzoek van www.moeders.nu om geregeld stukjes voor Moeders nu te schrijven. Afgesproken is dat Ewald Vervaet om de anderhalve maand een stukje schrijft als tot voorjaar 2011 in Ezeltje Prik en dat hij daarnaast net zoveel andere stukken kan schrijven als hij maar wil, bijvoorbeeld omdat ze aansluiten bij de actualiteit.
Twee activiteiten konden worden gecontinueerd: Ewald Vervaets recensies voor Woortblind en zijn medewerkerschap bij kinderinfo.nl. Beide worden in 2012 voortgezet, maar bij kinderinfo.nl gaat alleen het beantwoorden van vragen door terwijl de doordenkers worden beëindigd.
01 Vast stukje 31, ‘De ondergoedregel’, Ezeltje Prik.
01/01 ‘Verdwijnend kind?’ (Ezeltje Prik, december 2010) wordt voorgelezen in Nachtvluchten (Radio 5).
13/01 Bezoek met Rob Kooijman aan Knapvilla te Heelsum.
14/01 Lezing ‘Voorkomen van seksueel misbruik’, Gradatim te Amersfoort.
22/01 Lezing ‘Intelligentie: in hoeverre is intelligentie aangeleerd of aangeboren?’, Volksuniversiteit Rotterdam.
24/01 Begin van de petitie Red het basisonderwijs, met Ewald Vervaet een van de 21 leden van het Comité van Aanbeveling.
25/01 Medewerking aan ‘Proef met taalles vanaf 2,5 jaar’ van Robin Gerrits, de Volkskrant.
02 Artikel ‘Kinderen, in de oudheid en nu’, Amphora, p.22v.
07/02 Meesterklas ‘De psychologische ontwikkeling 3-8 jaar’, NTO te Amersfoort.
16/02 Lezing ‘De emotionele en cognitieve ontwikkeling tussen twee en vier jaar’, NJi te Utrecht.
28/02 Meesterklas ‘De psychologische ontwikkeling 3-8 jaar’, NTO te Amsterdam.
03 Vast stukje 32, ‘Niet kruipen en dyslexie?’, Ezeltje Prik.
Bespreking ‘De Q als keerpunt’ door Ewald Vervaet van Silvia Sikkema, ‘Gevecht met letters’, Woortblind, p.21v.
21/03 Meesterklas ‘De psychologische ontwikkeling 3-8 jaar’, NTO te Arnhem.
23/03 Lezing ‘Leren: een gave voor het kind, een opgave voor ons’, DLS te Utrecht.
29/03 Medewerking aan ’Eerste basisschool start met tweetalig onderwijs’ van Suzanne Docter, AD.
04 Vast stukje 33, ‘Dansend woordjes leren’, Ezeltje Prik.
11/04 Meesterklas ‘De psychologische ontwikkeling 3-8 jaar’, NTO te Eindhoven.
14/04 Lezing ‘De ontwikkeling van het leren en het spelen’, kinderdagverblijf De speeldoos te Arnhem.
18/04 Bespreking van Blockmans, Metropolen aan de Noordzee, Bitter lemon te Leiden.
19/04 Lezing ‘Dromen bij Herodotos’, Herodotos-leeskring NKV te Amsterdam.
20/04 Lezing ‘Ontwikkelkracht van kinderen’, Opeduca te Kerkrade
03/05 Lezing ‘Dyslexie: gevolg van vroegtijdig lezen en schrijven?’, studieverenigingen Awater en Albion te Utrecht.
06/05 Begin van de petitie Gedachtewisseling over ontwikkelingsfasen op http://petities.nl/petitie/gedachtewisseling-over-ontwikkelingsfasen.
14/05 Medewerking aan ‘Petitie wijst op belang ontwikkelingsfasen’, Schooljournaal, p.5.
06 Medewerking aan ‘Een nadere kennismaking met Ewald Vervaet’ van Chris de Boer, Woortblind, p.4v.
21/06 Medewerking aan ‘”Kinderbrein is geen hol vat”’ van Pascale Thewissen, Eindhovens Dagblad.
27/06 Gesprek van Ewald Vervaet, Petra en Rina van Gedachtewisseling over ontwikkelingsfasen (zie 06/05) met Anne en Marian van de Vereniging Jong Kind over eventuele samenwerking. Dit heeft niets concreets opgeleverd.
05/08 Uitkomen van Kijk op de kinderwereld (Kjille Soeting en Ewald Vervaet), MBO-leerboek voor kinderopvang.
10/08 Medewerking aan Editie-NL (RTL-4) over een tienjarig meisje als model in de Franse blad Vogue.
14/09 Begin van cursus ‘In 40 uur leren lezen – als het kind daar aan toe is’ (3 middagen), DLS-Histos te Amsterdam.
20/09 Gesprek met prof.dr. Paul Ziche (Universiteit Utrecht) over een mogelijke promotie bij hem over het fasebegrip in de psychologie.
24/09 Medewerking aan Nachtvluchten (Radio 1) over de aanbieding (zie 27/09) van de petitie (zie 06/05).
27/09 Aanbieding van de petitie Gedachtewisseling over ontwikkelingsfasen (zie 06/05) die 2.419 keer is ondertekend, aan de Commissie Onderwijs, Cultuur en Wetenschap van de Tweede Kamer.
10 Medewerking aan het artikel ‘Slim babybrein!’ van Linda Korsten, Wij jonge ouders, p.64v.
05/10 Lezing ‘Leren lezen in 40 uur – als het kind er aan toe is’, Dag van de leraar te Almere.
07/10 Verschijnen van het boek ‘Dyslexie en touwtje springen’ van Marijke van Vuure, met voorwoord ‘Evenwicht’ (p.7v) van Ewald Vervaet.
09/11 Lezing ‘De psychologische ontwikkeling tussen 2,5 en 6,5 jaar’, SLO te Amersfoort.
15/11 Lezing ‘Aanvangsmoment leren lezen en dyslexie’, Vrije School te Amersfoort.
Begin van het blok ‘Psychologie van de levensloop’ (2 avonden), Academie Gradatim te Alkmaar.
12 Artikel ‘Ontdekkend leren lezen’, Seizoener, p.26-29.
Artikel ‘Dyslectisch in de ene taal, vlot lezend in de andere!?!?’, Woortblind, p.18-20.
29/12 Artikel ‘KNVB nam het foute besluit’, de Volkskrant – vanuit het surnotatiebegrip.
31/12 Op www.kinderinfo.nl/rubrieken/deskundigen/displayDeskundige.asp?VragenlijstID=25 heeft Ewald Vervaet in 2011 113 vragen beantwoord. De tendens is dus dalend.