Jaarverslag van Stichting Histos over het jaar 2012

Jaarverslag van Stichting Histos over het jaar 2012

A. Ontdekkend leren lezen
Drie overwegingen brachten Ewald Vervaet ertoe om een cursus voor basisleerkrachten over ontdekkend leren lezen aan volksuniversiteiten te geven. (1) Het was hem al enkele jaren duidelijk dat hij dat deel van zijn werk dat relevant is voor de onderbouw in het basisonderwijs (‘Naar school’ (2007) en ontdekkend leren lezen (Struktuur en genese, 2009)) niet via de reguliere circuits (zoals regionale instellingen die bij- en nascholingscursussen voor het basisonderwijs geven) onder de aandacht van basisschoolleerkrachten zou kunnen brengen. (2) Tussen 8 oktober 2010 en 11 april 2011 kon hij het basisschool-relevante deel van zijn werk via het Nederlands Team Onderwijs onder de aandacht van basisschoolleerkrachten brengen, maar in het najaar van 2011 was hem duidelijk dat daar geen vervolg aan gegeven zou worden (zie jaarverslag over 2011). (3) In samenwerking met DLS-Nederland startte op 14 september 2011 de succesvolle cursus ‘In 40 uur leren lezen – als het kind daar aan toe is’ voor basisschoolleerkrachten.
Omdat de Volksuniversiteit Amsterdam Ewald Vervaets belangrijkste lesplaats is, heeft hij het het eerst daar geprobeerd. Om de kans op succes te vergroten heeft hij aan de Volksuniversiteit aangeboden de basisscholen in Amsterdam en wijde omgeving tijdig aan te schrijven. Zo geschiedde en mede daardoor werd het een groot succes: voor de cursus van 29 maart waren er 26 inschrijvingen – 6 moesten worden teleurgesteld, maar de overige 20 zijn alle lessen gekomen en hebben zich zeer positief over de cursus uitgelaten. In april/mei heeft hij veel volksuniversiteiten aangeschreven om de cursus in het najaar aan te bieden – weer met het aanbod om de basisscholen in de betreffende plaats en wijde omgeving tijdig aan te schrijven. In Rotterdam was de cursus van 20 september al binnen twee weken vol en kon een tweede cursus, vanaf 18 oktober, worden gegeven.
Vanwege dat aanschrijven heeft Ewald Vervaet zijn cursus ook aan een basisschool in Badhoevedorp gegeven en via DLS-Nederland ook aan een basisschool in Sint-Oedenrode.
In de aanloop naar de oprichting van de WSK (zie B) attendeerde een van de deelneemster aan de bijeenkomst van 25 april Ewald Vervaet op Strategisch Lezen en Spellen (SLS) en op het feit dat de makers zich op Ewald Vervaets werk baseren. Een SLS-brochure op internet bevestigde dat: ‘Het auteursteam voelt zich verwant met de theorie van Ewald Vervaet’, http://slsbegeleidingsdienst.nl/brochure/, p.19. Daarop nam Ewald Vervaet contact op met de uitgever van SLS, Sipke Gelling, om hem te vragen of hij ook ontdekkend leren lezen zou willen uitbrengen. Een eerste gesprek vond plaats op 23 mei – er wordt gemikt op een uitgave in de zomer van 2013. Op 29 mei vond een volgend gesprek plaats, ook met Frank te Kiefte (directeur van de Vrije School te Bussum en leesdocent aan de Pabo Helicon te Zeist) en Jacqueline Vergeldt (leerkracht van klas 1 (groep 3) van die school in 2012-2013). Afgesproken werd dat Jacqueline, voortbouwend op Jacqueline van Laerhoven die op die school haar leerlingen in 2010-2011 ontdekkend had leren lezen, haar leerlingen in 2012-2013 ontdekkend zou laten leren lezen, dat zij vanwege haar tekenvaardigheid de illustraties in het werkboek zou maken en dat Ewald Vervaet vaker bij de lessen zou zijn dan in 2010-2011. Ook werd afgesproken dat er om te beginnen twee versies van de handleidingen en de werkboeken zouden komen: een Vrijeschool-versie en een neutrale versie.
De klas telt 30 leerlingen. Ewald Vervaet is op 5, 16 oktober, 1, 29 november, 6 en 18 december bij een les geweest – tussen 1 en 29 november was het rekenperiode. Op de eerste 5 van deze 6 dagen heeft hij aantekeningen gemaakt van de les, waarin steeds een ontdekblad werd gedaan. Op de laatste 5 dagen heeft hij van 28 kinderen de schrijfproef en, indien zinvol, de leesproef afgenomen. Van de andere twee was een, die nog moest, niet aanwezig op 18 december en wilde een niet. Die 28 zijn zo verdeeld (twijfelachtig = Ewald Vervaet zou ze nu niet het lezen laten ontdekken en ze over een of twee maanden nog eens toetsen):
16/10: 7 – 2 twijfelachtig en 5 niet leesrijp (hij toetste deze 7 als eersten om zijn vermoeden ‘niet leesrijp’ na te gaan).
1/11: 6 – 2 leesrijp, 2 twijfelachtig en 2 niet leesrijp.
29/11: 6 – 1 leesrijp, 1 twijfelachtig en 4 niet leesrijp.
6/12: 6 – 5 leesrijp en 1 twijfelachtig.
18/12: 3 – 1 leesrijp, 1 twijfelachtig en 1 niet leesrijp.
Van de 28 kinderen zijn er op het moment van toetsen dus 9 leesrijp, 7 twijfelachtig en 12 niet leesrijp. Volgens Jacqueline en de IB’er waren begin oktober maar ongeveer 20 kinderen leesrijp.
Op 13 december, kort na de laatste avond van de cursus in Den Bosch (zie 22 november), namen drie cursisten die aan de Sint Jozefschool in Spoordonk (gemeente Oirschot) werken, contact op met Ewald Vervaet omdat ze na de kerstvakantie enkele kinderen in groep 2, van wie ze dachten dat ze leesrijp zouden zijn, ontdekkend wilden laten leren lezen. Omdat hij van plan was om begin 2013 aan te vangen met het schrijven van de handleiding en het werkboek en omdat aan de Vrije School te Bussum voor de klinkers geen ontdekbladen, nauwelijks leeswoorden en geen leeszinnen waren, is afgesproken dat hij hen vanaf eind januari 2013 concepten die hij voldoende afgerond vond, zou toezenden en dat hij geregeld bij de leeslessen aanwezig zou zijn om na te trekken hoe het materiaal bij de kinderen zou vallen.

B. Werk- en Steungroep Kleuteronderwijs
Vrijwel vanaf de oprichting van de Vereniging Jong Kind (VJK) eind 2009 is Ewald Vervaet lid van de VJK. Over de petitie Gedachtewisseling over ontwikkelingsfasen zijn er met de VJK contacten geweest: ervóór (of de VJK mee wilde doen dan wel haar leden op de petitie zou wijzen; antwoord: nee; we zijn nou lekker bezig en met die petitie zouden we onszelf voor de voeten lopen), ertijdens (of de petitionarissen ondertekenaars naar de VJK zouden verwijzen; dat zou de VJK wel willen maar namen en contactgegevens zouden niet meer vrij uitgewisseld kunnen worden) en na de aanbieding ervan aan de Kamercommissie OCW op 27 september 2011 (over enige vorm van samenwerking). Dat derde punt leidde tot een gesprek met Sieneke Goorhuis-Brouwer, geestelijke moeder van de VJK, en Anne Machiel, voorzitter van de VJK, over de koers van de VJK op 14 februari. Volgens Sieneke zal het met een fasentheorie, zoals die van Piaget en Ewald Vervaet, niet lukken om de kleuter in het basisonderwijs weer kleuter te laten zijn, en wel met Vygotsky’s ‘zone van de naaste ontwikkeling’. Ze blijken volop misverstanden te hebben over een fasentheorie in het algemeen en over die van Piaget en Ewald Vervaet in het bijzonder, maar zijn onbereikbaar voor Ewald Vervaet. Dit is voor hem aanleiding om zijn lidmaatschap van de VJK op 9 maart op te zeggen en zich te beraden, onder meer met Rob, op de volgende stap. Spoedig komt hij erop om geen stichting of vereniging op te richten (mede vanwege het vele werk) maar een werkgroep die zo veel mogelijk uit kleuterleerkrachten zou bestaan. Als de werkgroep zich vroeg of laat wil omvormen tot een stichting of vereniging, dan is dat aan de leden van de werkgroep zelf.
Op 25 april werd de WSK opgericht door 55 aanwezigen. Daarnaast waren er nog zo’n 40 belangstellenden. Ewald Vervaet nam het initiatief tot de subgroep ‘Kleuteronderwijs en Pabo’s’, organiseerde de eerste bijeenkomst al op 29 mei en deed onderzoek naar de totstandkoming van de Wet op het kleuteronderwijs van 1955, die aansluitend kleuteronderwijs zoals dat tussen 1955 en 1985 werd gegeven, mogelijk maakte. Dit onderzoek mondde op 21 september uit in Ewald Vervaets eerste voorstel aan de WSK om tot een explicitering van de uitgangspunten te komen, die op de tweede landelijke bijeenkomst in het voorjaar van 2013 aangenomen zullen worden. Over die uitgangspunten is na enkele e-rondes met enkele WSK-leden op 7, 14 en 21 november gediscussieerd op regionale bijeenkomsten.
Op 30 september organiseerde Elly de Wildt (WSK) de studiedag Passend kleuteronderwijs. Ewald Vervaet is er heen gegaan voor de voordracht van twee onderwijsinspectrices. Elly nodigde hem uit er een verslag van te schrijven. Hij heeft er een bespreking over geschreven voor de webstek van Histos (3 oktober) en die voor moeders.nu ingekort (15 oktober). Op grond van deze bespreking is Ewald Vervaet uitgenodigd voor een gesprek met vier medewerkers van de onderwijsinspectie. Dat heeft hij kunnen omzetten in een gesprek van een delegatie van vier WSK-leden en het inspectieviertal – later is daar met instemming van de inspectie een vijfde WSK-lid aan toegevoegd.
Op 28 december is de eerste van een reeks scholingsbijeenkomsten gehouden (Amsterdam, Brabant, Overijssel), over het al dan niet bestaan van fasen (nu) en het verschil tussen een proef en een test (4 januari 2013).

C. Onderzoek
1. In de lijn van het al in 2011 gestrande plan voor een proefschrift heeft Ewald Vervaet Hempels optiek op verklaren besproken aan de hand van Hempels voorbeelden die vóór zijn optiek zouden pleiten maar er wetenschapshistorisch juist tegen blijken te pleiten: de uitzetting van vaste stoffen en de brekingswet van het licht.
2. In het kader van een bespreking van Talibs boek The black swan waarin het begrip ‘zwarte zwaan’ dicht bij Ewald Vervaets begrip ‘verrassing’ ligt, heeft hij de geschiedenis van de ontdekking en classificatie van zwanen uitgezocht.
3. Ewald Vervaets onderzoek naar het meest geschikte aanvangsmoment voor het lees- en schrijfonderwijs, met het oog op het voorkomen van dyslexie, dat in september 2011 aan de Parcivalschool te Amstelveen was begonnen onder het directeurschap van Edith Ploeg, is ook in 2012 doorgegaan. In januari kwam een interim-directeur die echter minder positief tegenover het onderzoek stond dan Edith en in juni een nieuwe directeur die er ronduit negatief tegenover stond, onder meer vanwege eigen (volstrekt onhoudbare) ideeën over de aard en het ontstaan van dyslexie en omdat Ewald Vervaets onderzoek volgens haar dochter die psychologie aan de UvA studeert, geen goed onderzoek was (onder ‘goed onderzoek’ bleek ze empiristisch-positivistisch onderzoek te verstaan). Hij moest van haar zijn onderzoek met de vijf kinderen die nog aan het onderzoek deelnamen, op 6 juli afbreken. Omdat hij met enkele ouders contact had, heeft hij met vier van die vijf kinderen nog een of meer onderzoekssessies gedaan.
4. Voor Ewald Vervaets Herodotosleeskring heeft hij het ontstaan van de ‘priamel’ en de herduiding van dat begrip in de klassieke talen vluchtig onderzocht.
5. In verband met de subgroep ‘Kleuteronderwijs en Pabo’s’ heeft Ewald Vervaet een en ander uitgezocht over de totstandkoming van de Wet op het kleuteronderwijs van 1955.
6. Op 2 oktober nam een leerkracht in Abcoude, die zich Ewald Vervaet herinnerde van zijn lezing op 19 september 2007, contact met hem op over de passage in een leerboek bij een opleiding die zij volgde om leesspecialist te worden, dat kinderen aan het begin van groep 1, dus met 4;0-0, ongeveer 10 letters zouden moeten kennen om later met vrucht te kunnen leren lezen. Hij zocht dit uit. De schrijfster van dat leerboek beroept zich via een aantal tussenbronnen op een Amerikaanse bron uit 1998. Daarin staat echter geen enkel onderzoek dat zou kunnen pleiten voor de stelling dat kinderen met 4;0-0 ongeveer 10 letters zouden dienen te kennen om later met vrucht te kunnen leren lezen. Wat er staat over letterkennis heeft bovendien betrekking op kinderen van 5;0.

D. Elmar
De eerste, telefonische, contacten met uitgeverij Elmar over het uitbrengen van ‘Groeienderwijs’ en ‘Naar school’ stammen van rond 20 december 2011. In februari vond het eerste overleg plaats op de uitgeverij in Delft. Op 10 september bracht Elmar ‘Groeienderwijs’ en ‘Naar school’ opnieuw uit.
De verkoopcijfers over 2012 zijn: 185 voor ‘Groeienderwijs’ (136 in Nederland; 49 in België) en 180 voor ‘Naar school’ (133 in Nederland; 47 in België). Elmar en Ewald Vervaet zijn hier heel tevreden over en hebben vooral voor de onverwacht hoge verkoopcijfers voor België geen verklaring.

E. Overige onderwerpen
a. Ewald Vervaets recensies voor Woortblind werden voortgezet.
b. Ewald Vervaets medewerkerschap bij kinderinfo.nl werd voortgezet.
c. Volgens afspraak heeft Ewald Vervaet voor moeders.nu 8 stukjes van 400 woorden geschreven over kinderen in de fasen 1-12 en een willekeurig aantal stukken (namelijk 7) van een willekeurig aantal woorden over kinderen in de fasen 12-14.
d. Het contact met de SLO, dat in 2011 verzekerde aansluitend onderwijs te willen en daartoe wilde werken met Piagets en Ewald Vervaets ontwikkelingsfasen, is op 22 juni beëindigd. Op die dag heeft Ewald Vervaet zijn lezing van 9 november 2011 opnieuw gegeven omdat er sedertdien meer mensen aan het project waren gaan deelnamen. Vóór zijn lezing op 22 juni gaf Gäby (SLO) een lezing waarin met voorbijgaan aan het bestaan van fasen, volledig de nadruk werd gelegd op ‘resultaat gericht werken’ (RGW): een leerkracht zou bij een leerling leerdoelen moeten stellen en zou die kunnen behalen. Ewald Vervaet heeft zich tijdens zijn lezing gedistantieerd van RGW en dus ook van Gäby’s lezing. Hij heeft daarna in een e-brief een en ander toegelicht en Gäby vragen gesteld, maar daar heeft zij in het geheel niet op gereageerd.
e. Na een jarenlange voorbereiding, waar Ewald Vervaet enkele keren bij was betrokken, brengt Qukel op 6 juli de tien stukjes speelgoed die elk bij een van de fasen 1-10 van ‘Groeienderwijs’ passen, uit.
f. Op 5 augustus 2011 is het ROC-leerboek Kijk op de kinderwereld van Kjille Soeting en Ewald Vervaet verschenen. Er was afgesproken het boek in het najaar onder de aandacht te brengen van de ROC’s door gastlessen van Kjille en/of Ewald Vervaet aan te bieden, maar Kjille is niet ingegaan op Ewald Vervaets voorstel om hier concrete afspraken over te maken. Heel 2012 is er niets met Kijk op de kinderwereld gebeurd.
g. Op 8 september heeft Ewald Vervaet via DLS-Nederland in Silkeborg (Denemarken) zijn eerste cursus in het buitenland gegeven, in het Engels met vertaling in het Deens, over ontdekkend leren lezen.

02/01 Vast stukje 1, ‘Kinderen vanaf 3 jaar naar de basisschool?’, moeders.nu.
14/01 Lezing ‘De persoonlijkheidspsychologie in een notedop’, Volksuniversiteit Rotterdam.

13/02 Lezing ‘Lerende kinderen’, Pabo te Venlo.
14/02 Gesprek met Sieneke Goorhuis-Brouwer en Anne Machiel, voorzitter van de Vereniging Jonge Kind (VJK).
15/02 Vast stukje 2, ‘Hoe leert een kind zwaaien?’, moeders.nu.

03 Bespreking ‘Zien wat er niet is’ door Ewald Vervaet van Tessa van Leeuwen, ‘How one can see what is not there’, Woortblind, p.19v.
Medewerking aan ‘Leesproef’ van Loïs Eijgenraam, Vrije opvoedkunst, p.18v.
Artikel ‘De wordende mens’, Vrije opvoedkunst, p.30-32.
Artikel ‘”Minister, volg de ontwikkeling van kinderen en laat ouders met rust!’, Vrije opvoedkunst, p.37.
17/03 Dagcursus ‘Leesrijpheid; in 40 uur leren lezen – als het kind daar aan toe is’, Davis LeerStrategie-Nederland te Loenen.
22/03 Begin cursus ‘Leesrijpheid; in 40 uur leren lezen – als het kind daar aan toe is’, Rietveldschool te Badhoevedorp.
23/03 Brief aan de 27 VJK-leden die Ewald Vervaet kent, waarin hij het opzeggen van zijn lidmaatschap toelicht.
29/03 Begin cursus ‘Leesrijpheid; in 40 uur leren lezen – als het kind daar aan toe is’, Volksuniversiteit Amsterdam.

04 Medewerking aan ’Van aaaa tot zebra’ van Raquel Mourik, Why’s met kleintjes, april 2012, p.14-19.
03/04 Vast stukje 3, ‘Educatieve “spelletjes” voor peuters’, moeders.nu.
05/04 Artikel ‘Terugdringen van zittenblijven: sluit aan bij de ontwikkelingsniveaus’, moeders.nu.
18/04 Artikel ‘Leesmethode slecht voor kind’, Nederlands Dagblad.
23/04 Artikel ‘Het kind is begeleidbaar, niet maakbaar’, Friesch Dagblad.
24/04 Artikel ‘Kinderen zijn niet maakbaar’, Eindhovens Dagblad (overgenomen van Friesch Dagblad, 23/04).
25/04 Lezingen ‘De ontwikkelingsfasen tussen 3 jaar en 8,5 jaar’, ‘Leren lezen – als het kind eraan toe is’ en ‘Dyslexie en aanvang van lezen en schrijven; onderzoek’, oprichting Werkgroep Kleuteronderwijs en Steungroep Kleuteronderwijs – al spoedig samen ‘Werk- en Steungroep Kleuteronderwijs’ (WSK) – te Utrecht.
26/04 Artikel ‘Het heel jonge kind is niet maakbaar, wel begeleidbaar’, BN De Stem (overgenomen van Friesch Dagblad, 23/04).

04/05 Hoofdstuk ‘Ontwikkelingsfasen’, OuderAPP – de ultieme gids voor ouders, Amsterdam, Dwarsligger, p.42-61.
05/05 Lezing ‘De priamel’, Herodotos-leeskring NKV te Amsterdam.
15/05 Vast stukje 4, ‘Leren lopen, geleid en los lopen’, moeders.nu.
Artikel ‘Eindredacteur – Woortblind-blad’ van Martha Heijenk in Woortblind (p.12v), waarin zij afscheid neemt als eindredacteur en onder meer Ewald Vervaet bedankt voor ‘bijdragen en vertrouwen in mij’.
23/05 Eerste gesprek met Sipke Gelling van uitgeverij Gelling om voor de leerkrachten een handleiding en voor de leerlingen een werkboek over ontdekkend leren lezen uit te brengen in de zomer van 2013.
26/05 Bijeenkomst 1 van de WSK-subgroep ‘Kleuteronderwijs en Pabo’s’, Waterlandschool te Purmerend; schrijven hierover op 03/06.

09/06 Drie maal de lezing ‘Leren lezen in 40 uur – als het kind er aan toe is’, PsychoSociale Contactdag te Nijkerk.
22/06 Lezing ‘De psychologische ontwikkeling tussen 2,5 en 6,5 jaar’, SLO te Amersfoort.

01/07 Vast stukje 5, ‘Kleine kinderen en angst voor insecten’, moeders.nu.
06/07 Start van Qukel, een bedrijf dat speelgoed produceert en verkoopt met een stuk speelgoed voor elk van de tien fasen van ‘Groeienderwijs; psychologie van 0 tot 3 jaar’; zie www.qukel.nl/.
19/07 Artikel ‘Jongensbesnijdenis en de psychologische ontwikkeling’, moeders.nu.

15/08 Vast stukje 6, ‘Identiteitsbesef bij kinderen’, moeders.nu.
27/08 Begin cursus ‘Leesrijpheid; in 40 uur leren lezen – als het kind daar aan toe is’, De Springplank te Sint-Oedenrode.

05/09 Artikel ‘Vrij spel: goed voor de ontwikkeling van de kleuter’, moeders.nu.
08/09 Dagcursus ‘Barnets udvikling og sikker læsning’ (Engels, met vertaling naar het Deens), Dysleksi i fokus te Silkeborg.
10/09 Uitkomen van Groeienderwijs; psychologie van 3 tot 3 jaar (achtste druk) en Naar school; psychologie van 3 tot 8 jaar (vijfde druk) bij uitgeverij Elmar (Delft).
15/09 Bijeenkomst 2 van de WSK-subgroep ‘Kleuteronderwijs en Pabo’s’, bij WSK-lid Klazien te Amsterdam; schrijven hierover op 25/09.
17/09 Begin cursus ‘Leesrijpheid; in 40 uur leren lezen – als het kind daar aan toe is’, Volksuniversiteit Amsterdam.
20/09 Artikel ‘Investeren in het jonge kind’, moeders.nu.
Begin cursus ‘Leesrijpheid; in 40 uur leren lezen – als het kind daar aan toe is’, Volksuniversiteit Rotterdam.
21/09 Ewald Vervaet doet zijn eerste voorstel aan de WSK voor het formuleren van de uitgangspunten.
26/09 Oproep van Petra Pouw, Rina van de Kerkhof en Ewald Vervaet aan de leden van de WSK om zoveel mogelijk schrijfproeven en leesproeven van kinderen af te nemen.
30/09 Bijwonen van de voordracht ‘Onderwijs aan jonge kinderen…’ van de onderwijsinspectrices Hermine van Hemert en Carolien Groote Schaarsberg op de studiedag Passend kleuteronderwijs, de Hurnse Gaper te Hurwenen. Ewald Vervaet schrijft er een bespreking over; zie 03/10 en 15/10.

02/10 Vast stukje 7, ‘Zoontje krijgt zijn zin krijgen door schreeuwend te huilen’, moeders.nu.
03/10 Artikel ‘De inspectie hinkt op twee benen’, www.stichtinghistos.nl/artinspectie_300912.html.
08/10 Artikel ‘Vandaag in staat, een leven lang paraat’, www.stichtinghistos.nl/artgoedeleesstart_081012.html.
15/10 Artikel ‘De inspectie en het kleuteronderwijs’ (verkorting van 03/10), moeders.nu.
Artikel ‘Spelend zich ontwikkelen’, bespreking van Sieneke Goorhuis-Brouwer, Spelenderwijs, moeders.nu.
16/10 Begin cursus ‘Leesrijpheid; in 40 uur leren lezen – als het kind daar aan toe is’, Volksuniversiteit Almere.
18/10 Begin cursus ‘Leesrijpheid; in 40 uur leren lezen – als het kind daar aan toe is’, Volksuniversiteit Rotterdam.
19/10 Artikel ‘De kleuter leert alleen spelend in vrij spel’, bespreking van Cobi Boomsma en Wieke Bosch, Advies specialisatie Pabo jonge kind/oudere kind, advies van de VJK, www.stichtinghistos.nl/artvjkadvies_191012.html.
Artikel ‘Kleuters: lerend spelen of spelenderwijs leren?’ (verkorting van 19/10), moeders.nu.
22/10 Artikel ‘Vandaag in staat, een leven lang paraat’ (verkorting van 08/10), moeders.nu.
29/10 Begin cursus ‘Leesrijpheid; in 40 uur leren lezen – als het kind daar aan toe is’, Volksuniversiteit Lelystad.

11 Verschijnen van Struktuur en genese, 2012, vol.25, met daarin ‘Verklaren: deductief-nomologisch of abductief-structureel?’ en ‘Zwarte zwanen en “zwarte zwanen”’.
07/11 Regionale bijeenkomst van de WSK over een bewerking van het stuk van 21/09 in Den Haag.
14/11 Regionale bijeenkomst van de WSK over een bewerking van het stuk van 21/09 in Weert.
21/11 Regionale bijeenkomst van de WSK over een bewerking van het stuk van 21/09 in Wiereingerwerf.
20/11 Vast stukje 8, ‘Kleine kinderen en plechtigheden’, moeders.nu.
22/11 Begin cursus ‘Leesrijpheid; in 40 uur leren lezen – als het kind daar aan toe is’, Volksuniversiteit Den Bosch.
30/11 Bezoek van Ewald Vervaet en vier andere WSK-leden aan de onderwijsinspectie te Utrecht.

05/12 Aanvulling ‘Correctie van 5 december 2012’ op artikel ‘De kleuter leert alleen spelend in vrij spel’ (19/10), www.stichtinghistos.nl/artvjkadvies_191012.html.
28/12 Lezing ‘Fasen: achterhaald of actueel?’, Amsterdam, Werk- en Steungroep Kleuteronderwijs.

Nagekomen over 2009:
11 Verschijnen van Struktuur en genese, 2009, vol.22, met daarin ‘Van voornaam-zeggen naar “ik”-zeggen’, ‘De ontdekking van Amerika – II’, ‘Intelligentie en de erfelijkheid-omgeving-kwestie – II’, ‘Enkele uitbreidingen aan Freuds kerntheorie van 1893’ en ‘Schets van een cursus Ontdekkend leren lezen en schrijven’.

Nagekomen over 2010:
11 Verschijnen van Struktuur en genese, 2010, vol.23, met daarin ‘De eigenhandige versie van De heilige Hiëronymus met een engel’, ‘Nu en de oudheid over kinderen’, ‘Van driestapsproces naar in elkaar grijpende, opwaarts uitdijende spiralen’, ‘Onderzoek en serendipiteit’ en ‘“Pseudologia phantastica”’.

Nagekomen over 2011:
11 Verschijnen van Struktuur en genese, 2011, vol.24, met daarin ‘Fasen: achterhaald of actueel?’.